تحقیق و توسعه

اهمیت توجه به سنگ ساختمانی

صنعت سنگ در ايران ريشه‌ای قديمی در تمام دوران تاريخ دارد. با گذشت زمان و گذر از مرحله استفاده مقدماتی از سنگ به تدريج رنگ و بافت سنگ مورد توجه قرار گرفت و به اين ترتيب به سنگ نه فقط برای پوشش كف يا سطح ساختمان‌ها و ديوارها، بلكه به عنوان عاملی در زيبا سازی ساختمان‌ها توجه شد.

سنگهای تزئينی با اسامی گوناگون در دنيا شناخته شده‌اند. در ايران نيز اين سنگ‌ها با نام‌های، سنگ‌تزئينی، سنگ‌ قابل برش، سنگ روكار، سنگ نما ، سنگ كوپ و سنگ پلاك می شناسند. در زمینه سنگ‌های ساختمانی، واژه «گرانیت» شامل کلیه سنگ های آذرین دانه درشت به علاوه گنایس و شیست دانه درشت است؛ «ماسه سنگ» به کوارتزیت و برخی از سنگ آهک‌های دانه ای اتلاق می‌شود؛ و «مرمر» کلیه کربنات‌های غیر متخلخل که قابلیت پولیش شدن داشته باشند را شامل می‌شود. به علاوه تعدادی نام‌ تجاری دیگر نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ مثل تراورتن (که برای هر سنگ آهک متخلخل استفاده می‌شود)، سنگ خاکستر (توف) و سنگ کبود (معمولاً بازالت، اما این واژه می‌تواند برخی از اسلیت‌ها را نیز شامل شود). با توجه به جایگاه ویژه ایران از لحاظ برخورداری از منابع و ذخائر ارزشمند و کیفیت منحصر به فرد انواع سنگ تزئینی، بازارهای عمده جهانی سنگ کشورهای چین، هند، ایتالیا و … همواره از شرکای تجاری ایران در این زمینه بوده‌اند.

‎حضور رقبای پرقدرت همچون چین و هند (که با تمرکز بر عرضه سنگ با قیمت رقابتی تر بخش عمده‌ای از بازار این کالا را به خود اختصاص داده‌اند.)، عدم بهره‌گیری از تکنولوژی مدرن و به روز جهان که تاثیر بسزایی در تامین سطح کیفیت مورد انتظار مشتریان خواهد داشت، ضعف نقدینگی بنگاه‌های تولیدی و صادراتی و به تبع آن ناتوانی بنگاه‌ها در سرمایه گذاری تکنولوژیکی و مدیریت سنتی حاکم بر اغلب واحدهای فرآوری سنگ از مهم ترین عوامل موثر بر سهم اندک صادرات سنگ در ایران است.

اکتشاف سنگ ساختمانی

در گذشته به دلیل این که صاحبان معادن سنگ ساختمانی تمایل و دانشی نسبت به بهره گیری از تکنولوژی در اکتشاف معادن نداشته و بیشتر به صورت استادکاری معادن رو بررسی (اکتشاف سطحی) و شروع به استخراج می کردند.

اکتشاف معادن سنگ ساختمانی چندان موضوع مهمی به نظر نمی رسید. ولی در حال حاضر با توجه به ورود تکنولوژی به کشور که منجر به افزایش سطح سواد صاحبان معدن از یک طرف و افزایش هزینه های معدنکاری از طرف دیگر شده؛ لزوم انجام عملیات اکتشافی بسیار مهم و حیاتی به نظر می رسد.

اکتشاف معادن سنگ ساختمانی از جهات زیر داری اهمیت می باشد:

  1. کاهش ریسک معدن کاری
  2. شناخت کلی و دقیق از معدن و سنگ برجا
  3. کاهش هزینه بازگشایی معدن
  4. کاهش هزینه های استخراج سنگ ساختمانی
  5. کاهش ضایعات تولید
  6. کاهش قیمت تمام شده محصول نهایی و رقابت پذیری در بازار
  7. امکان محاسبه ی ذخیره سنگ برجا و عقد قراردادهای بلند مدت
  8. امکان یافتن بازار مصرف ضایعات تولید شده یا بازارهای موازی محصول نهایی تولید شده

استخراج سنگ ساختمانی

بر اساس رتبه بندی جهانی از نظر ذخایر سنگ های تزئینی ایران رتبه چهارم می باشد ولی به دلیل ضعف فنی در فرآوری سنگ تزئینی، نتوانسته سهم مناسبی از بازار صادرات این ماده معدنی را کسب کند.

کشورهایی که در بازارهای جهانی از سهم عمده ای بهره مند هستند، در استخراج از تکنولوژی بالایی برخوردار می باشند. یکی از مهمترین عوامل تعیین کننده در بازدهی اقتصادی سنگ های تزئینی، روش ها و تکنولوژی استخراج است. از پارامترهای مهم در انتخاب روش مناسب به منظور استخراج سنگ های ساختمانی، شناخت نوع سنگ قابل برش و خواص فیزیکی و مکانیکی آن می باشد. یکی از ابزار های مهم مورد استفاده دراین راستا، سیم برش می باشد. استفاده از این تکنولوژی در اکثر معادن جهان توسعه پیدا کرده و امتیازات ویژه ای نسبت به دیگر تکنیک های برش از جمله استخراج با چال موازی و استخراج با مواد ناریه دارد. امروزه با توجه به قانون منع استفاده از مواد ناریه، سیم برش الماسه و مواد شیمیایی منبسط شونده متداول ترین روش های استخراج سنگ های تزئینی در ایران هستند.

 عوامل موثر در انتخاب روش بهینه استخراج عبارتند از:

  • ویژگی های زمین شناسی
  • زیرساخت های اقتصادی منطقه
  • میزان ذخیره
  • ترکیب روش‌ها: ممکن است در یک معدن با توجه به توپوگرافی و نوع ماده معدنی و عوامل دیگر استفاده از یک یا دو روش به طور همزمان اقتصادی تر و مناسب تر باشد.
  • امکان استفاده از باطله: با توجه به این که امروزه می توان از باطله های تولید شده در معادن در صورتی که کیفیت مناسب داشته باشند برای ساخت مصنوعات سنگی استفاده کرد. مثلا در روش حرارتی باطله تولید شده کیفیت خیلی پایینی دارد و قابل استفاده نمی باشد.
  • قوانین و مقرارت کشوری
  • مرغوبیت و یا نادر بودن سنگ
  • توجیه پذیری اقتصادی
  • نوع مصرف

فرآوری سنگ ساختمانی

در گوشه و کنار ایران و در استان‌های مختلف می‌توان معادنی از سنگ را یافت که هر یک به نوعی از نظر تنوع، کیفیت، ذخیره یا رنگ رتبه قابل‌توجهی را به خود اختصاص داده‌اند.

هر یک از سنگ‌های تزئینی ویژگی‌های خاص خود را دارند و امکان ابداع کاربردهای جدید از آنها در بسیاری از صنایع وجود دارد. در دستیابی به این اهداف می‌توان به نقش افراد خلاق و کارآفرینان اشاره کرد که با پذیرفتن ریسک سرمایه‌گذاری با تولید محصولات جدید زمینه توسعه بازار را فراهم خواهند کرد. اما موضوعی که نباید از آن غافل شد، این مسئله است که در بسیاری از استان‌های سنگی در کشور، خام‌فروشی در اولویت قرار می‌گیرد، این در حالی است که واحدهای فرآوری با ارتقای کیفیت می‌توانند برای رونق‌بخشی به توسعه تولید سنگ سبب میزان بیشتری از اشتغالزایی و توسعه در استان شوند.

در حقیقت عدم وجود کارخانه های فرآوری سنگ به ویژه سنگ های تزئینی موجب می شود این نوع سنگ ها که از ارزش افزوده قابل توجهی نیز برخوردارند به صورت خام و به قیمت پایین به جهت فرآوری حمل شوند که  بایستی با برنامه ریزی های منسجم و با استفاده از تسهیلات و حمایت های دولتی به ایجاد کارخانه های فرآوری سنگ های تزئینی اقدام شود.